Kadaitakar ubangiji madaukaki

Bayan mun gama bincike game da samuwar mai samarwa, mai tsarawa, mai motsarwa ga talikai baki daya, abu muhimmi na gaba shi ne tabbatar da cewa shi wannan mai siffofin guda daya ne.

Kadaitaka A Cikin Zati

Kadaitaka a zatin Allah tana da ma’ana biyu:

Na daya; Kasancewarsa ba shi bangarori da yanke-yanke da suka hada shi, wato sai ya zama tilo a cikin samuwarsa, wannan shi ne ake cewa da shi "Ahad”. Kore masa bangarori yana iya kasancewa ta hanyoyi hudu;

Yanke-yanke na hankali

Kamar yadda mukan iya cewa a hankalci, bangarori biyu da suka hadu suka yi shi, kamar yadda mutum yake da su. Mutum ya hadu ne daga abin da ya yi tarayya da sauran dabbobi a cikinsa na rayuwa da kuma kebantuwa da hankaltuwa a tsakaninsu.

Yanke-yanke na kaddarawa

Kamar a kaddara cewa zai yiwu a tsattsaga ubangiji gida-gida, kamar yadda idan an kaddara akwai jiki zai iya kasuwa zuwa fadinsa da tsayinsa da kuma tudunsa. Kamar jiki irin na ilimin kimiyya da kere-kere.

Yanke-yanke na zahiri

Wannan su ne yanke-yanke da kuma guntaye na abin da yake jiki ne da muke iya gani, kamar guntayen katakon da aka hada aka yi kujera da shi.

Yanke-yanke na samuwa

Wadannan su ne bangarori da suka hadu suka samar da wani abu, kamar hakikanin samuwar mutum da kuma iyakokin samuwar tasa, wannan shi ne bangarori da falsafa take bincike a kansu a hankalce, kuma halittu suna siffantuwa da su.

Sakamakon haka dukkanin wadannan yanke-yanken Allah ya kubuta daga siffantuwa da su, domin da ya kasance yana da gabobi da ya bukace su, wannan kuwa yana kore kasancewarsa ubangiji. Haka nan da yana da gabobi da samuwarsu da tattaruwarsu domin su hada shi ta rigayi samuwarsa, alhalin madaukaki ne shi da babu wani abu da ya rigaye shi.

Na biyu; Shi ne kasancewar ubangiji (s.w.t) ba shi da abokin tarayya a cikin dukkan samammu, abin da ake kira da "Wahid”. Idan muka duba sosai cikin ma’anar ubangiji daya zamu tabbatar da cewa shi kadai ne wanda ba shi da iyaka, domin kasancewarsa maras iyaka yana kore samuwar wani ubangijin na biyu. Idan kuwa aka samu wani ubangiji to kenan ya zama mai iyaka, alhalin shi ba shi da iyaka.

Kamar yadda muna iya cewa; da an sami wani ubangiji bayansa da ya kasance da siffofi irin nasa, da ya zama kamarsa, da ya zama yana da mai kishiyantarsa a dukkan kamala, wannan kuma yana kore kasancewarsa ubangiji.

Dalilin Shari’a A kan Kadaitakar Zati

Kur’ani mai girma yana cewa: "Wani abu bai zama kamar tamkarsa ba”[1]. Yana kuma cewa: Ka ce shi ne Allah makadaici. Allah wanda yake sidif (ba shi da yanke-yanke). Bai haifa ba kuma ba a haife shi ba. Kuma babu wani da ya kasance tamka a gareshi”[2].

Hujja kan Tauhidi

Tsakanin Annabi da Wasu Addinai

Imam Sadik (a.s) ya ce: "Daga Babana Albakir (a.s) daga Kakana Ali Dan Al-Husain (a.s) daga Babansa Husain Shugaban Shahidai (a.s) daga Babansa Ali Dan Abi Dalib (a.s) cewa, wata rana ma’abota Addinai biyar suka hadu a wajan Manzon Allah (s.a.w); Yahudawa da Kiristoci da Dahariyya da Sanawiyya da Mushrikan larabawa.

Sai Yahudawa suka ce: Ya Muhammad! Mu muna cewa: Uzairu (a.s) dan Allah ne, mun zo mu ga me kake cewa, idan ka bi mu to mun riga ka shiryuwa zuwa ga gaskiya, amma idan ka saba mana zamu yi jayayya da kai. Kiristoci suka ce: Mu muna cewa Isa (a.s) dan Allah ne da ya shiga cikinsa ya hade da shi idan ka bi mu mun riga ka zuwa ga gaskiya amma idan ka saba to ma ja da kai . Dahariyya suka ce: Ya Muhammad! mu muna cewa: Halittu ba su da farko ba su da karshe suna nan har abada, kuma mun zo mu ga me kake cewa, idan ka bi mu mun riga ka fahimtar gaskiya idan kuma ka saba mana to ma ja da kai. Sanawiyya suka ce: Ya Muhammad! mu muna cewa haske da duhu su ne masu juya dukkan al’amura, mun zo mu ga me kake cewa, idan ka bi mu to mun riga ka fahimtar gaskiya amma idan ka saba mana ma ja da kai. Mushrikan larabawa suka ce: Ya Muhammad! Mu muna cewa: Gumaka Ubangizai ne, mun zo mu ga me kake cewa, idan ka bi mu mu mun fika mun riga ka zuwa ga gaskiya da shiriya amma idan ka saba mana to ma ja da kai.

Sai Manzon Allah (s.a.w) ya ce: Na yi imani da Allah daya ba shi da abokin tarayya, na kuma kafirce wa duk wani abin bauta ba shi ba. Sannan ya ce: Allah (s.w.t) ya aiko ni zuwa ga mutane gaba daya Mai albishir da gargadi ga mutane, sannan zai mayar da kaidin duk mai kaidi kansa.

Yahudawa

Sannan ya ce da Yahudawa: Shin kun taru ne nan domin in karbi maganarku babu wata hujja sai suka ce: A’a,. Ya ce: Me ya kai ku ga cewa Uzairu (a.s) dan Allah ne? Sai suka ce: Domin ya raya wa Bani Isra’ila Attaura kuma ba wanda Allah zai yi masa haka sai dansa. Sai Manzon Allah ya ce: Domin me Uzairu (a.s) zai zama dan Allah ga Musa (a.s) alhalin shi ne ya zo wa Bani Isra’ila da Attaura kuma aka ga mu’ujizozi daga gare shi kamar yadda kuka sani. Idan kuwa Uzairu (a.s) zai zama dan Allah saboda karamar raya Attaura, me ya sa kuka kira shi dan Allah ba Musa ba? Sai suka ce: Saboda ya raya wa Bani Isra’ila Attaura bayan ta bace, kuma ba yadda zai ba wani damar haka sai wanda yake dansa. Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Ya ya Uzairu (a.s) ya zama dan Allah ba Musa (a.s) ba wanda shi ne ya zo da Attaura din aka ga mu’ujizozi a hannunsa kamar yadda kuka sani? Idan kuwa Uzairu (a.s) zai samu wannan matsayi saboda ya raya Attaura to Musa (a.s) shi ne ya fi cancanta da ya zama dan ba shi ba, domin shi ne ya zo da Attaurar tun farko.

Idan kuma shi Uzairu (a.s) ya cancanci girmama wa a matsayin da saboda ya raya Attaura to Musa ya cancanci matsayin da ya fi na da, domin ku idan kuna nufi da da ma’anar da kuke gani a Duniya na ‘ya’ya da iyaye suke haifarsu ta hanyar takinsu (kwanciya) daga iyaye maza ga su matan to kun kafircewa Allah kun kwatanta shi da bayinsa kuma kun wajabta masa abin da yake da siffa na fararru, saboda haka ya wajaba ke nan ya zama Fararre abin halitta a wajanku ya zama yana da mahalicci da ya fare shi.

Sai suka ce: Ba haka muke nufi ba, hakika wannan kafirci ne kamar yadda ka fada sai dai mu muna nufin girmamawa kamar yadda wasu malamai sukan kira wanda suke son girmamawa da wani matsayi da "Ya dana!” ko kuma ya ce: "Wannan dana ne” ba domin ya haife shi ba, domin saudayawa yakan gaya wa wanda ba su da wata nasaba da shi hakan. Haka nan yayin da Allah ya yi wa Uzairu (a.s) wannan ni’ima sai muka fahimci cewa bai yi masa haka ba sai don ya rike shi dansa ta hanyar girmamawa ba domin ya haife shi ba. Sai Manzon Allah (s.a.w) ya ce: Wannan shi ne abin da nake gaya muku cewa, idan da wannan Uzairu (a.s) ya zama dansa to wannan matsayi ya fi cancanta ga Musa (a.s) kuma Allah zai kunyata duk mai karya da furucinsa da kansa kuma aniyarsa zata dawo kansa. Ku sani cewa abin da kuka kafa dalili da shi zai lizimta muku fiye da abin da ya wuce haka, domin ku (a misali) kuna cewa: Wani mai girma daga cikinku yakan gaya wa waninsa da ba su da nasaba: "Ya dana!” ba don ya haife shi ba, sai don girmamawa, kuma zaku iya samun wannan mai girma din yana gaya wa wani cewa: "Dan’uwana ne” ya kira wani kuma da "Wannan shehina ne” ko "Babana ne” ko "Shugabana ne” ko "Ya shugabana!” ta hanyar girmamawa, wato duk sa’adda aka samu wanda ya fi girma to sai ya dada masa kalma ta girmamawa fiye da dayan, idan kuwa haka ne a bisa abin da kuke cewa ya halatta Musa (a.s) ya zama Dan’uwan Allah ko Shehinsa ko Babansa ko Shugabansa, domin ya fi Uzairu (a.s) daraja, kamar yadda idan wani ya fi da daraja sai a ba shi girmamawa fiye da shi, sai ya ce masa: "Ya Shugabana! Ko Ya Shehina! Da Ya Ammina! Da Ya Shugabana! ta hanyar girmamawa domin karin girma, shin ya halatta a ganinku Musa (a.s) ya zama Dan’uwan Allah ko Shehinsa ko Amminsa ko Shugabansa ta hanyar girmamawa domin girmansa ya fi na Uzairu (a.s) kamar yadda ake dada girma ga wanda ya fi da a fadarku  a ce da shi: "Ya Shugabana! Ya Shehina! Ya Ammina! Ya Sarkina”.

Imam Sadik (a.s) Ya ce: Sai mutanen suka dimauce suka ce "Ya Muhammad! Ka saurara mana mu yi tunani tukuna game da abin da ka ce. Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Ku yi duba da zukata masu kudurce yin adalci, Allah ya shiryar da ku.

Kiristoci

Sa’annan sai ya fuskanci Kiristoci ya ce da su: Ku kuna cewa Dadadde Madaukaki (s.w.t) ya hade da Masihi Dansa (a.s). Me kuka nufi da wannan magana?. Shin kuna nufin Dadadde ya zama Fararre saboda wannan Fararren da ya hade da shi wanda shi ne Isa (a.s) ko kuna nufin Fararren da yake shi ne Isa (a.s) ya koma Maras farko kamar samuwar Dadadde wanda yake shi ne Allah?. Ko kuma ma’anar ya hade da shi ya shiga jikinsa a wajanku yana nufin ya kebance shi da karama da girmamawa ne wacce bai girmama waninsa da irinta ba?. Idan kuka ce: Dadadde ya koma Fararre to kun rushe, domin Dadadde bai yiwuwa ya juya ya koma Fararre. Idan kuma kuna nufin Fararre ya koma Dadadde to kun yi warwarar magana domin mustahili ne Fararre ya koma Dadadde. Idan kuma kuna nufin ya hade da shi domin ya kebance shi ya zabe shi a kan sauran bayi to kun yi furuci da cewa Isa (a.s) Fararre ne da ma’anar ya hade shi saboda haka, domin idan Isa (a.s) ya kasance Fararre Allah (s.w.t) ya kasance ya hade da shi da ma’anar ya sanya shi Mafificin halitta a wajansa to Isa (a.s) ya zama daya daga cikin fararru da wannan ma’ana, wannan kuwa sabanin abin da ku kuke bayyanawa ne.

Sai Kiristocin suka ce: Ya Muhammad! Yayin da Allah ya bayyanar da abubuwan mamaki a hannun Isa (a.s) to ya rike shi da ne ta hanyar girmamawa. Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Ai kun ji abin da na gaya wa Yahudawa a irin wannan ma’ana da kuka ambata, sannan ya maimaita abin da ya fada wa Yahudawa dalla -dalla, sai suka yi shiru banda mutum daya a cikinsu da ya ce da shi: Ya Muhammad! Shin ba kuna cewa Ibrahim (a.s) Khalilul-Lahi ba? Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Mu Muna cewa hakan. Sai ya ce: Idan kuna cewa haka domin me zaku hana mu fadar waccan maganar? Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Maganganun ba su yi kama da juna ba, domin ma’anar Khalilul-Lahi an ciro shi daga Khulla wato Bukata da Talauci domin shi ya kasance Mabukaci zuwa ga Ubangijinsa ne, Mai yankewa zuwa gare shi, Mai kamewa ga barin waninsa, wannan a lokacin da aka jefa shi wuta da manjanik (majaujawa) ne sai Allah ya aika Jibra’il (a.s) da ka je ka riski bawana, sai ya zo ya riske shi a cikin iska, Ya ce da shi: Ka umarce ni da duk abin da kake so hakika Allah ya aiko ni da in taimake ka, Sai Ibrahim (a.s) ya ce da shi: "Hasbiyal-Lahu Wa ni’imal Wakil”, Ni ba na tambayar wani wata bukata sai Shi, ba na bukata sai gare Shi”. Saboda haka sai ya kira shi da Khalilinsa wato Mabukaci Mai yankewa daga komai sai zuwa gare shi, idan ya zama ma’anar Khulla wato ya tsaya a kan wasu sirri da babu wanda ya same su, ma’anar Khulla zata zama masani da sirrinsa, a nan babu wani kamanta shi da halittarsa. Shin ba kwa gani ne cewa idan bai yanke zuwa gare shi ba bai zama Khalilinsa ba haka ma idan bai san sirrinsa ba bai zama Khalilinsa ba? Amma wanda mutum ya haifa ko da kuwa ya wulakanta shi ya nesantar da shi daga gare shi ba ya fita daga kasancewa dansa ne, domin ma’anar haihuwa ta tsayu da wannan. Sa’anan idan ya wajaba domin ya ce da Ibrahim (a.s) Khalili ku kiyasta ku ce da Isa (a.s) dansa ya wajaba kenan ku ce da Musa (a.s) dansa domin mu’ujizar da take tare da shi ba ta gaza ta Isa (a.s) ba. Sai ku ce Musa (a.s) shi ma dansa ne, kuma ya halatta inda haka ne ku ce da shi: Shaihin Allah ko Shugabansa ko Amminsa ko Amirinsa kamar yadda na riga na gaya wa Yahudawa hakan.

Sai wadansunsu suka ce: Ai a cikin Littafi saukakke hakika Isa (a.s) ya ce: "Ni zan tafi zuwa ga Babana kuma Babanku”. Sai Manzon Allah (s.a.w) ya ce: Idan kun kasance kuna amfani da Littafin ne, to a cikinsa an ce: "Ni mai tafiya ne zuwa ga Babana kuma Babanku”, Idan haka ne ku ce da wadanda Isa (a.s) ya yi magana da su gaba daya ‘Ya’yan Allah ne kamar yadda Isa (a.s) yake dansa ta fuskar da Isa (a.s) yake dansa.

Sa’annan abin da yake cikin wannan littafin yana karyata abin da kuke rayawa cewa Isa (a.s) ya zama dansa ta fuskacin kebanta, domin kuna cewa shi dansa ne ta fuskacin kebantarsa da ya yi da abin da bai kebanci wani da shi ba, sannan kun sani cewa abin da ya kebanci Isa (a.s) da shi bai kebanci wadannan mutane da Isa (a.s) ya ce da su "Ni mai tafiya ne zuwa ga Babana kuma Babanku” da shi ba, sai wannan ya nuna cewa bai kebanta da Isa (a.s) ba domin ya tabbata a wajanku cewa Isa (a.s) ya gayawa wanda bai da wannan matsayi irin nasa, sai kuka hakaito maganar Isa (a.s) kuka yi tawilinsa ba bisa ma’anarsa ba, domin shi da ya ce: "Ni mai tafiya ne zuwa ga Babana kuma Babanku”  abin da yake nufi ba shi ne abin da kuka tafi a kai ba. Me ya sanar da ku ko yana nufin ni mai tafiya ne zuwa ga Babana Adam (a.s) ko zuwa ga Nuhu (a.s) kuma Allah zai daukaka ni zuwa gare su ya hada ni tare da su, tare da Adam Babana kuma Babanku, kai ba abin da yake nufi sai wannan. Imam Sadik (a.s) ya ce: Sai Kiristoci suka yi shiru suka ce: Ba mu taba ganin mai wuyar kayarwa mai hujjoji masu karfi irinka ba, zamu tafi mu duba al’amuranmu.

Dahriyya

Sa’annan sai ya fuskanci ‘yan Dahriyya ya ce da su: Me ya sa kuke cewa abubuwa ba su da farko ba su da karshe?. Kuma ba su gushe ba kuma ba sa gushewa?. Sai suka ce: Domin mu ba ma hukunci sai da abin da muka gani, kuma ba mu samu farko ga abubuwa ba sai muka yi hukunci da cewa ba su gushe ba tun farko samammu ne, ba mu gan su suna karewa ba sai muka yi musu hukunci da cewa su madawwama ne. Sai Manzon Allah (s.a.w) ya ce: Shin kun same ta Maras farko ko kun same ta Mai wanzuwa har abada ba za ta gushe ba?. Idan kuka ce: Kun same ta hakan, to kun tabbatar wa kawukanku cewa ba ku gushe ba a kamanninku da hankulanku ba ku da farko kamar yadda ba zaku gushe ba a halinku kamar yadda kuke, kuma idan kuka ce haka, to kun yi musun hakikanin zahiri kuma masana wadanda suke ganinku zasu karyata ku.

Sai suka ce: A’a, mu ba mu ga farko gare ta ba kuma ba mu ga karshe gareta ba. Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Saboda me kuke hukunci da rashin farkonta da rashin karshenta har abada ga ku ba ku ga farkonta ba, kuma karewarta shi ya fi cancanta ya wakana fiye daga bayanin da irinku yake yi game da ita, sai a yi mata hukunci da faruwa da karewa da yankewa domin ba ku ga dadewa ko wanzuwa gareta ba har abada.

Ba kuna ganin dare da rana ba?. Suka ce: Na’am. Sai ya ce: Shin kuna ganinsu ba su gushe ba kuma ba zasu gushe ba? Suka ce: Na’am. Sai ya ce: Shin yanzu ya halatta ku yi hukunci da haduwar dare da rana waje daya? Suka ce: A’a, Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Ashe kenan kowannensu rabe yake da dayan sai daya ya riga daya ya zama duk inda daya ya yanke dayan yana gudana bayansa. Suka ce: Haka yake. Sai ya ce: Kun yi hukunci a nan da faruwar abin da ya gabata na daga dare da rana alhalin kuma ba ku gan su ba, saboda haka kada ku musa wa Allah ikonsa.

Sa’annan sai Manzon Allah (s.a.w) ya ce: Shin kuna cewa duk abin da ya gabata na daga dare da rana yana da karshe ko ba shi da karshe? Idan kun ce: Yana da karshe, to kun sami karshen da ba shi da farkonsa, idan kuma kuka ce: Yana da karshe to an sami lokacin da babu wani abu da ya kasance daga cikinsu. Sai suka ce: Na’am.

Sai ya ce da su: Shin kun ce Duniya Dadaddiya ce ba Fararriya ba kuna sane da ma’anar da kuke nufi da furucin da kuka yi da kuma abin da kuke musawa? Suka ce: E. Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Wannan halittu da kuke gani sashensu suna bukatuwa zuwa ga sashe, domin kowanne ya dogara ne ga samuwa da daya sashen nasa kamar yadda zaku ga gini sashe yana bukatar sashe, in ba haka ba, da bai yi karfi ba bai hadu ba haka ma sauran abubuwan da muke gani.

Ya ce da su kuma: Idan wannan bangaren da sashensa yake bukatar sashe domin ya yi karfi ya cika shi ma Dadadde ne to ku bani labari da ya kasance Fararre da yaya ya kamata ya kasance? kuma yaya siffarsa ya kamata ta kasance?.

Imam Sadik ya ce: Sai suka dimauce suka san cewa ba yadda za a yi a samu Fararre da sifa da suke siffanta shi da ita sai sun same ta ga wannan abin da suka raya cewa Kadimi (Dadadde) ne. Saboda haka sai suka tage suka ce: Zamu duba al’amarinmu tukuna.

Sanawiyya

Sa’annan sai Manzo (s.a.w) ya fuskanci Sanawiyya da suka ce: Haske da Duhu su ne masu tafiyar da al’amuran rayuwar halittu, ya ce: Menene ya kai ku ga fadin haka? Sai suka ce: Saboda mun samu Duniya kala biyu akwai Sharri da Alheri, kuma muka sami Alheri yana kishiyantar Sharri, saboda haka sai muka yi musun ya zama mai aikata wadannan abubuwa ya zama daya da yake aikata abu sannan ya zo da kishiyarsa, don haka dole ne ya zama kowanne yana da mai aikata shi, shin ba ka ganin cewa mustahili ne kankara ta kona ruwa kamar yadda ba yadda zai yiwu wuta ta sanyaya ruwa? Don haka ne muka tabbatar da cewa akwai Dadaddu biyu Masu kagowa ga Duhu da Haske.

Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Shin ba kwa ganin Baki da Fari da Ja da Yalo da Kore da Bulu, kowanne yana kishiyantar juna, domin mustahili ne guda biyu daga cikinsu su hadu waje daya kamar yadda zafi da sanyi kishiyoyi biyu ne da mustahili ne su hadu waje daya? Suka ce: Na’am. Ya ce: Don me ba ku tabbatar da Kadimai da adadin launinsu ba, ku sanya wa kowanne daga cikin kishiyoyin nan Kadimi mai yin sa da ya zama ba mai yin dayan ba?. Sai suka yi shiru. Sannan ya ce: Yaya a ka yi Haske da Duhu su ka cakuda, alhalin wannan sha’aninsa shi ne ya yi sama wancan kuma ya yi kasa!? Shin kuna ganin da wani mutum ya yi Gabas yana mai tafiya wani kuma ya yi Yamma yana mai tafiya a ganinku zai yiwu su hadu? Suka ce: A’a,. Sai ya ce: Ashe kenan dole ne kada su Hasken da Duhun su hadu, domin kowanne ya fuskanci fuskar da dayan bai fuskanta ba! Yaya aka yi kuka samu faruwar haduwar wannan Duniya daga abubuwan da suke bai yiwuwa su hadu? Hakika su dai ababan juyawa ne ababan halitta. Sai suka ce: Zamu duba al’amarinmu.

Mushrikai

Sa’annan sai Manzo (s.a.w) ya fuskanci Mushrikan larabawa ya ce: Ku me ya sa kuke bautawa gumaka sabanin Allah (s.w.t)? Sai suka ce: Muna neman kusanci da Allah da wannan ne. Sai ya ce da su: Shin ita (gumakan) tana mai ji mai biyayya ga Ubangijinta ne kuma mai bauta gareshi shi ya sa kuke neman kusancin Allah da bauta mata da girmama ta? Sai suka ce: A’a. Ya ce: Ku ne kuka saka ta da hannunku? Suka ce: Na’am. Ya ce: To ai da ya halatta bauta ga wanin Allah, da ita tafi cancanta da ta bauta muku da fiye da ku ku bauta mata! Ashe kenan wanda ya umarce ku da bauta mata bai san maslaharku ba da sakamakon al’amarinku! Kuma ba shi da hikima cikin abin da ya kallafa muku.

Yayin da Manzo ya fadi wannan Magana sai suka yi sabani, wadansunsu suka ce da wasunsu: Allah ya shiga cikin wasu mutane ne da suke da wannan kamanni saboda haka ne muka suranta surarsu muna girmamata saboda mu girmama Ubangijinmu ta hanyar wannan sura da Ubangijinmu ya shige ta ya surantu da ita.

Wasunsu suka ce: Wannan surar ta wasu mutane ce da suka gabata suna masu bauta ga Allah kafinmu sai muka suranta surarsu muka bauta mata domin girmama Allah. Wasu kuma suka ce: Yayin Allah da ya halicci Annabi Adam (a.s) ya umarci Mala’iku da su yi masa sujada domin neman kusanci ga Allah, ashe ke nan mu muka fi cancanta da yin sujada a kan Mala’iku, amma tun da wannan ya kubuce mana shi ya sa muka suranta su muna yi musu sujada domin neman kusanci zuwa ga Allah kamar yadda Mala’iku suka nemi kusanci da Allah ta hanyar yin sujada ga Adam (a.s).

Amsa Wa Ra’ayin Farko

Sai Manzo (s.a.w) ya ce: Kun kuskure hanya kun bace. Amma ku (yana Magana da masu ra’ayin farko) da kuka ce: Allah ya shiga jikkunan wasu mutane ne nagari da kuka suranta surarsu kuna girmamata don girmama wannan surar da ya shiga ciki, da haka kun siffanta Ubangijinku da siffofin ababan halitta, shin zai yiwu Ubangijinku ya shiga cikin wani abu har ya zama wannan abin ya kewaye da shi?. To menene bambancinsa da sauran abin da ya ke abubuwa na shiga cikinsa na daga launi da dandano da kanshi da taushi da kaushi da nauyi da sako-sako? Don me abin da ake shiga cikinsa ya zama Fararre kuma Kadimi ba tare da an samu warewar wannan Kadimi kuma wancan Fararre ba daban-daban? Yaya wanda bai gushe samamme ba kafin waje zai bukaci waje? alhalin shi Mabuwayi Madaukaki ya kasance kuma bai gushe ba yana nan yadda yake.

Idan kuwa kuka siffanta shi da siffar ababan halitta to ya lizimta muku ku siffanta shi da siffar gushewa, idan kuwa kuka siffanta shi da gushewa da faruwa to dole ku siffanta shi da karewa, domin wannan su ne suka hada siffofin masu shiga da wadanda ake shiga cikinsu, kuma dukkan wadannan siffofin masu jirkita ne, idan kuwa zatin Ubangiji Madaukaki bai jirkita ba sakamakon shigarsa cikin wani abu to ashe kenan haka yana yiwuwa!?

Yana yiwuwa kada ya canja ya zama yana motsi yana zama baki, yana fari, yana ja, yana yalo, kuma siffofin ababan halitta suna faruwa a kan mai siffantuwa da su, har ya zama yana da siffar fararru gaba daya, ya zama Fararre, (Allah kuwa ya daukaka daga haka daukaka mai girma). Sa’annan (s.a.w) ya ce: Idan abin da kuke tsammani na Allah yana shiga cikin wani abu to abin da kuka yi gini a kai yana rusa maganarku ne. Sai mutanen suka yi shiru suka ce: Zamu duba al’amarinmu.

Amsa Wa Ra’ayi na Biyu

Sannan Manzo (s.a.w) ya fuskanci jama’a ta biyu ya ce: Ku ba ni labari idan kuka bauta wa surar wanda yake bauta wa Allah kuka yi mata sujuda, kuma kuka yi mata salla kuka dora fuskokinku masu daraja a kan kasa domin sujada a gareta me kuka rage wa Ubangijin Talikai?, amma kun sani cewa yana daga hakkin wanda ya lizimci a girmama shi da ibada kada a daidaita shi da bawansa.

Shin ba ku sani ba ne cewa da wani sarki ko wani mai girma zaku daidaita shi da bawansa a girmamawa da kaskantar da kai da tsoronsa, shin wannan ba kaskantarwa ba ne ga babba kamar yadda yake girmamawa ga karami ba? Suka ce: Na’am. Sai ya ce: Shin ba ku san cewa idan kuna bautawa Allah ta fuskacin bauta wa surar bayinsa masu bauta a gareshi kuna kaskantar da Ubangijin talikai ba ne? Ya ce: Sai mutanen suka yi shuru kadan suka ce: Zamu duba al’amarinmu.

Amsa Wa Ra’ayi na Uku

Sannan Manzo (s.a.w) ya ce da jama’a ta uku: Kun buga misali da mu da ku kuka kamanta mu da juna, alhali da mu da ku ba daya ba ne, saboda mu Bayin Allah ne ababan halitta da muke biyayya ga abin da aka umarce mu da shi, muke hanuwa da abin da aka hana mu ga barinsa, muke kuma bauta masa kamar yadda ya so, idan ya umarce mu ta wata fuska daga fuskoki sai mu bi shi, kuma ba zamu ketare wannan iyakar ba zuwa ga abin da bai umarce mu ba, domin ba mu sani ba ta yiwu da ya nufe mu da na farko ba ya son mu yi na biyun, kuma ga shi ya hana mu shiga gaba gareshi, yayin da ya umarce mu da mu fuskanci Ka’aba sai muka bi shi, sannan ya umarce mu da bauta a gareshi ta hanyar fuskantarta duk inda muke a sauran garuruwa wanda a cikinta ne muke yi masa biyayya, da wannan ba mu fita daga wani abu na daga biyayya a gareshi ba.

Yayin da Ubangiji (s.w.t) ya yi umarni da sujada ga Adam (a.s) bai yi umarni da yi masa sujada ba saboda surarsa da take ba ita ce shi (Adam) din ba, saboda haka ba ku da ikon kiyasta wancan a kan haka, domin ku ba ku sani ba tayiwu yana kin abin da kuke yi, domin bai umarce ku da shi ba.

Sannan Manzo (s.a.w) ya ce: Shin kuna ganin da wani mutum ya umarce ku da ku shiga gidansa wata rana da kansa shin zaku iya shiga bayan nan ba da umarninsa ba, ko kuma ku shiga wani gidan nasa daban ba wanda ya yi muku umarni da ku shiga ba? Ko kuma kuna ganin da wani mutum ya ba ku tufafi daga tufafinsa ko bawa daga bayinsa ko dabba daga dabbobinsa shin kuna iya karbar wannan?. Suka ce: Na’am. Sai ya ce: To zai yiwu ku dauki wani daban ba wanda ya ba ku ba? Suka ce: A’a, domin bai yi mana izini kan na biyun ba kamar yadda ya yi izini a na farko. Sai Manzo (s.a.w) ya ce: To ku gaya mini shin Allah (s.w.t) shi ne ya fi cancanta kada a shiga gaba gareshi ba tare da umarninsa ba ko kuma sashen ababan mallaka na daga bayi?. Suka ce: Allah ne ya fi cancanta kada a shiga gabansa a mulkinsa ba tare da izininsa ba. Sai ya ce: To me ya sa kuka yi haka? Yaushe ya umarce ku da ku yi sujada ga wadannan surorin? Imam Sadik (a.s) ya ce: Sai suka ce: "Zamu duba al’amarinmu”. Ya ce: "Na rantse da wanda ya aiko shi (s.a.w) da gaskiya kwana uku bai yi musu ba sai da suka zo wajan Manzon Allah (s.a.w) suka musulunta, sun kasance mutane ishirin da biyar ne; Biyar daga kowace kungiya. Suka ce: Ya Muhammad! Ba mu ga Mai dalili kamar naka ba, mun shaida kai Manzon Allah ne!”[3].

Kadaitaka A Cikin Ayyuka

Idan muka duba dalilan da suka gabata zamu ga cewa lallai Allah (s.w.t) ba ya bukatar wani mai taimako a cikin ayyukansa, ba kuma zai yiwu ba wani ya taimaka sa, kuma ba mai iya samar da wani abu sai shi, don haka dukkan ayyuka da muke iya gani na bayi sai da izininsa da ikonsa suke samuwa.

Amma wannan ba yana nufin Allah ya tilasta bayi a kan ayyukansu ba ne, domin izinin Allah da ikonsa a kan halittunsa musamman mutane da su suna da irada da nufi da zabi, ya ta’allaka ne da su a matsayinsu na wadanda ya halitta su masu zabi.

Kadaitaka A Cikin Halittawa

Akwai dalilai da dama da suke nuni da kadaitakar mai yin halittu da zamu yi nuni da wasu daga ciki a nan a takaice;

1- Kayatarwa Da Daidaito A Tsari

Idan muka yi duba zuwa ga tsarin halitta gaba daya zamu ga yana da wani daidaito a cikinsa, da kayatarwa da take nuna mana mai halitta shi da yake tafiyar da shi guda daya ne.

Akwai misalai da zamu iya gani a cikin rayuwarmu ta yau da kullum, muna iya kallon ajin karatu da ya kunshi dalibai da kowannensu yake zaune a wajansa, da malami daya da kowanne yake sauraronsa, da mun kaddara cewa ajin yana dauke da malamai sama daya, kuma kowanne daga cikinsu yana bayar da karatu ga dalibai da suke gabansu shin za a samu daidaito a wannan tsarin?!

Don haka kamar yadda kididdigar malamai masu bayar da karatu ga dalibai ayyanannu a ajin karatu zai kawo lalacewar tsari da hargitsi da kwaramniya, haka ma idan ya kasance mai tsara wannan halitta da ya kasance mai kididdiga da ba a samu wannan daidaito da tsari da muke iya gani ba a cikin halittu.

2- Alaka Tsakanin Tsararru

Idan muka yi duba zuwa ga halittu kamar rana da wata da duniya da sauran duniyoyi gaba daya zamu samu cewa suna da alaka ta maganadisu a tsakaninsu.

Haka nan idan muka sake duba rana da wata da tasirin duhu da haske a kan sauran halittu kamar duwatsu da teku da kasa da shuke-shuke da dabbobi kuma da mutane zamu ga suna da alaka tsakaninsu.

Idan muka sake duba iska da tasirinta a kan mutane da ruwa da dabbobi da shuke-shuke zamu sake ganin wata alaka ta musamman, misali; mutum yana bukatar iskar da shuka take fitarwa, ita kuma tana bukatar iskar da mutum yake fitarwa, irin wannan alakoki masu yawa da ba zasu kirgu ba suna nuna mana kadaitakar tsari tsakanin dukkan halittu, wannan kuma yana nuna mai tsarawa guda daya ne.

3-Rashin Samun Tsarin Wani Ubangijin

Da hankali ya yi duba sai ya kasa samun wani tsari daban da ya saba da na wannan ubangijin guda daya makadaici, don haka sai ya yi hukunci da cewa ba mai samar da wanna tsararru sai shi guda daya, domin da ya kasance akwai wani bayansa da ya yi nasa halittu, kuma ya zo da nasa tsarin.

Imam Ali (a.s) yana cewa da dansa Hasan (a.s): Ka sani ya dana, cewa da ubangijinka yana da abokin tarayya da manzanninsa sun zo maka, kuma da ka ga alamomin mulkinsa da ikonsa, kuma da ka san ayyukansa da siffofinsa, sai dai shi ubangiji guda daya ne kamar yadda ya siffanta kansa, ba mai kishiyantar sa a mulkinsa, kuma shi ne mai halitta komai[4].

Idan Ka Ce:

Me zai hana a samu ubangizai masu yawa da zasu yi yarjejeniya a tsakaninsu domin su tsara ayyukan bayi ta yadda ba za a samu wani sabani ba a tsakaninsu kamar yadda yake tsakanin ma’asumai a tarihin rayuwarsu, kamar annbin rahma da wasiyyinsa imam Ali (a.s), Yusuf da babansa Ya’akub (a.s), Isa da Yahaya (a.s).

Sai Na Ce:

Wadannan da ka fada na daga bayin Allah (s.w.t) suna da sharadin su zama masu kaskantar da kawuka domin Allah ya zabe su daga cikin bayinsa madaukaka, don haka ne ya zama wajibi a kansu su kasance sun siffantu da siffofin bayi na gari, kamar kaskantar da kai, hada da cewa Allah ya yi musu dabaibayi da dokoki da sharudda masu wahala.

Amma ubangiji madaukaki ya daukaka da ya siffantu da siffofin ababan halitta, domin shi ubangiji kaskanci ne da tawaya gare shi ya kasance mai kaskan da kai, don haka ne ya zama yana daga siffofinsa na kamala ya kasance mai jiji-da-kai, mai takama, mai girman kai, mai danne kowane abu da karfinsa.

Hada da cewa yarjejeniyar da take tsakaninsu wadannan bayi na gari da ka ambata tana karkashin biyayya ne ga ubangiji madaukaki, don haka ne da mun kaddara ubangizai masu yawa da zasu kasance karkashin wata yarjejeniya, da sun kasance wadanda ake yi wa iyaka kenan, da kuma haka ne da ba su cancanci ubangizantaka ba, sakamakon tawaya da rauni da kaskancin biyayya ga waninsu.

Kaddara kasancewar dokar ta zo daga garesu ne, ba ya warware matsalar, domin ta kowane hali iradar kowannensu ba ita take wakana ba, domin kowannensu yana jefar da abin da ya yi nufi ne domin daukar abin da suka yi karo-karo wanda yake bai kebanta da dayansu ba, wanann kuwa ya rushe cikar samuwa da kamala.

Kadaitaka A Cikin Ibada

Bisa bincike da ya gabata a nan ne zai bayyana garemu a fili cewa; Babu wanda ya cancanci ibada sai Allah madaukaki. Don haka ne ma tun da shi ne mai samarwa, mai ni’imtawa, masani da maslahar bayi, shi ya sa ya kadaita da cancantar wannan ibada.

Kamar yadda dole ne wanann bautar ta kasance kamar yadda ya so ta hannun wanda ya so, don haka da wani daga bayi zai yi bauta kamar yadda Allah ya umarta, amma sai ya zamanto bai yarda da wanda ya aiko masa ba, ko kuma ba shi da soyayya da biyayya ga shi wanda ya aiko masa ko ya yi umarni da ya bi shi, da Allah ba zai karba daga gareshi ba.

Kadaitaka A Cikin Siffofi

A wajenmu siffofin Allah su ne ainihin zatinsa, don haka wadanda suka tafi a kan siffofinsa kari ne a kan zatinsa ko kuma suka kore masa siffofin kamala ba su sami dacewa ba da kamalarsa.

Domin siffanta shi da siffofin kari yana kai wa ga sanya shi abin kididdiga alhalin Allah daya ne ba shi da abokin tarayya, kamar yadda kore masa siffofin kamala yana kai wa ga sanya Allah tauyayye mai neman wanda zai cika shi, don haka sai ya koma daya daga ababan halitta da suke mabukata zuwa ga waninsu.

Shugabanmu Amirul Muminin (a.s) yana cewa:

Cikar tsarkake wa gareshi kuwa shi ne kore siffofi (n halitta) daga gare Shi[5], saboda shaidawar dukkan abin siffantawa cewa ba shi ne siffar ba, da kuma shaidawar kowace siffa cewar ba ita ce abin siffantawar ba, don haka duk wanda ya siffanta Allah (da irin wadancan siffofi) to ya gwama Shi, wanda ya gwama Shi kuwa ya tagwaita Shi, wanda ya tagwaita Shi kuwa ya sanya Shi sassa-sassa, wanda ya sanya shi sassa-sassa kuwa to lalle ya jahilce Shi, wanda kuma ya jahilce shi zai yi nuni gareshi, duk wanda kuwa ya nuna shi ya iyakance shi, wanda kuwa ya iyakance shi to ya gididdiga shi, wanda ya ce: A cikin me yake? To ya tattaro shi a wani wuri, wanda ya ce: A kan me yake? To ya sanya shi ba ya wani wurin[6].

Domin mu saukake fahimtar ma’anar siffofin kari da muka kore su ga Allah ga wani misali mai sauki; idan da zamu ce "A” yana da siffofi kamar haka; mai hakuri ne, mai basira ne, mai arziki ne, mai kyauta ne. A nan "A” yana da siffofi guda hudu, amma shi kadai ne. Idan wani ya ce siffofin nasa kari ne a kan zatinsa, wato suna da samuwarsu mai zaman kanta kamar yadda ash’arawa suka fada game da siffofin Allah madaukaki guda bakwai, to a nan yana cewa ne "A” su biyar ne. Wato "A” shi kansa da kuma sauran siffofi hudu. Wannan shi ne dalilinmu na cewa yawan siffofi ba ya nuni zuwa ga yawan samamu a zahirin waje.

Amma daya daga cikin malaman mu’utazila da ya kore siffofin kamala daga Allah kamar cewa; siffar Allah mai iko tana nufin shi maras gajiyawa ne, ya yi haka ne domin gudun kada ya kamanta Allah da bayi, domin yana ganin cewa siffanta Allah da iko ko ilimi, da kuma siffanta bayi da iko ko ilimi yana nufin an kamanta shi da su bayin.

Abin da ya gafala da shi a nan shi ne, idan an siffanta Allah da ilimi ya bambanta da siffanta ba yi da ilimi, domin ilimi a wajan Allah ainihin zatinsa ne, amma ga bayi ba zatinsu ba ne, wani abu ne da yake bijiro musu su siffantu da shi, hada da cewa ilimin Allah ba shi da iyaka domin shi ne ainihin samuwar Allah, amma ilimin bayi takaitacce ne kamar samuwarsu.

Siffofi Tabbatattu (Subutiyya)

Wadannan irin siffofi su ne ake kira da siffofin kamala da kyawu kamar ilimi, da iko, da wadata, da nufi, da rayuwa, wadanda suke su ne ainihin zatinsa, su ba siffofi ba ne da suke kari a kan zatinsa ba[7]. Siffofin duk da sun sassaba a ma’ana amma suna nuni zuwa ga hikika daya ne wanda yake shi ne Allah madaukaki: Wadannan siffofin sun kasu gida biyu kamar haka; Na zati da Na aiki.

Na zati: Siffofin zati kamar samuwa da rayuwa da iko da ilimi, wadanda suke su ne ainihin zatin ubangiji madaukaki, a irin wadannan siffofin ba a iya kore wani bangare nasu daga gareshi madaukaki, ba zai yiwu a ce Allah mai ilimi ne da "A” amma ba shi da ilimi da "B” ba.

Na aiki: Siffofin aiki kamar halittawa da rayawa da arzutawa wadannan su ne siffofin da muke fahimtarsu ta hanyar kallon ayyukansa madaukaki, a irin wadanan siffofin kana iya cewa Allah ya halicci "A” amma bai halicci dansa "B” ba.

Siffofi Korarru (Salbiyya)[8]

Korarrun siffofi su ne siffofin da suke kore duk wani aibu ko tawaya daga ubangiji, wadannan siffofi suna nuni zuwa ga tsarkin Allah daga siffantuwa da siffofin halittunsa na tawaya domin shi kamala ne tsantsa, ba shi da wata tawaya kuma ba a kwatanta wani da shi, misalinsu;

Allah ba jiki ba ne

Ba mai gabobi ba ne

Ba a iya ganinsa

Ba shi da waje

Ba ya bakata

Ba shi da abokin tarayya

Ba shi da sura

Ba shi da motsi ko rashinsa

Ba shi da nauyi ko rashinsa

Saudayawa takaitaccen tunani na dan Adam yakan sanya shi ya jingina iyaka ga ubangijinsa mahaliccinsa, wannan kuwa yana faruwa ne sakamakon iyaka da shi yake da ita, saudayawa zamu ga irin wannan har a cikin rayuwar dan Adam, ta yadda zamu ga mutane masu halaye suna rayawa cewa kowane mutum yana da irin wadannan halayen nasu.

Don haka ne masu hikima suke buga misali da cewa; da za a ce tururuwa ta siffanta Allah da babu wani mamaki idan ta siffanta shi da cewa yana da kafa hudu da kuma antenna biyu a kan idanunsa.

Amma abin mamaki shi ne da aka samu wasu daga jama’ar musulmi da take da littafin shiryiya a hannunta da suka siffanta Allah da jiki, da ana iya ganinsa, da saukowa daga sama, da magana, da mahalli, da sauran siffofin tawaya.

Samakon Bincike

Don haka da wannan binciken mun tabbatar da cewa Allah madaukaki ba shi da abokin tarayya a zatinsa, ba shi da tamka a siffofinsa, ba shi da tsara a ayyukansa, babu wani mai cancantar ibada bayansa.

 

Hafiz Muhammad Sa’id

www.haidarcenter.com

Haidar Center for Islamic Propagation

+234 803 215 6884 (Text only or (Line, Tango, Viber, Whatsapp, Telegram)

hfazah@yahoo.com – hfazah@hotmail.com

13 Rabi’ul awwal 1427

23 Parbardin 1385

12 Afrilu 2006

 

[1] – Asshura: 11.

[2] – Al-ikhlasi: 1-4.

[3] Ihtijaj: Dabarasi; J 1, shafi: 15 – 24.

[4] – Nahajul balaga; Wasiyya: 31.

[5] – Wato siffofn kari guda bakwai da masu wannan nazari suka ce su ba Allah ba ne amma sun dadu a kan zatin Allah kuma zatin yana bukatarsu a ra’ayin Ash’ariyya.

Da kuma Siffofin khabariyya; kamar hannun Allah, da idonsa, da fuskarsa, da suke da tawili da ma’anar da larabawa suka sani a lokacin saukra da littafin kur’ani mai girma, Siffofin khabariyya siffofi ne wadanda ake tawilinsu kamar tawilin hannu da karfi ko iko ko alkawarin Allah, kamar yadda ya zo da kinayoyi da kalmomin aro a kur’ani mai girma.

[6] – Allah yana ko’ina bai kebanta da wani wuri ba.

[7] Alfawa’idul bahiyya: 1/175, 237.

[8] Lamhatun fi usulul akida.